Metacognitieve Training voor Patiënten met Schizofrenie (MCT)

Waarom cognitieve training bij schizofrenie?

Schizofrenie is een complexe psychiatrische stoornis met wanen en hallucinaties als primaire symptomen. In het afgelopen decennium heeft een wijziging plaatsgevonden in ons denken over schizofrenie en de behandeling ervan. Psychofarmacologische behandeling met neuroleptica vormt nog steeds de kern van de behandeling. In het verleden bestond een diepgewortelde reserve ten aanzien van psychotherapie bij schizofrenie. Deze scepsis is in toenemende mate ondergraven. Tegen de achtergrond van het grote aantal patiënten dat niet of onvoldoende herstelt met neuroleptica of stopt met medicatie vanwege bijwerkingen en/of ontbreken van ziekte-inzicht (Byerly, Nakonezny, & Lescouflair, 2007; Elkis, 2007; Voruganti, Baker, & Awad, 2008) heeft het zoeken naar complementaire psychotherapeutische en cognitieve strategie in toenemende mate aan belang gewonnen. Van met name cognitief gedragstherapeutische behandelingen is aangetoond dat ze een zinvolle complementaire aanvulling vormen op psychofarmacologie (Wykes, Steel, Everitt, & Tarrier, 2008). De huidige metacognitieve training is gebaseerd op de theoretische uitgangspunten van het cognitief-gedragstherapeutische model bij schizofrenie, waarbij een enigszins andere therapeutische invalshoek is gekozen.

Het metacognitieve trainingsprogramma* bestaat uit acht basis-modules waarin veel voorkomende denkfouten en een eenzijdige manier van probleem oplossen op een speelse manier aan bod komen. Daarnaast zijn er twee aanvullende modules over eigenwaarde en omgaan met stigma. Denkfouten, vertekeningen en een eenzijdige copingstijl kunnen afzonderlijk of samen de ontwikkeling van foutieve overtuigingen of zelfs waanideeën bevorderen (Freeman, 2007; Garety & Freeman, 2013; Moritz & Woodward, 2007; Moritz, Vitzthum, Randjbar, Veckenstedt & Woodward, 2010). Patiënten worden uitgenodigd kritisch te kijken naar hun manier van omgaan met problemen, deze te veranderen en de inhoud van de training toe te passen in de dagelijkse praktijk.

Een psychose ontstaat zelden plotseling maar meestal wordt voorafgegaan door geleidelijke veranderingen in cognitieve processen en de waardering van de sociale omgeving (Klosterköter, 1992). De ontwikkeling naar een psychose is bij vroegtijdig signaleren waarschijnlijk een proces dat nog in een niet-catastrofale richting afgebogen kan worden. We hopen dat het versterken van metacognitieve competentie een preventieve werking heeft bij psychotische decompensatie. Huiswerkopdrachten, die aan het eind van de bijeenkomsten worden uitgedeeld, ondersteunen dit proces.

Elke module start met psycho-educatieve elementen en normaliserende alledaagse voorbeelden van de te behandelen denkstijl. Een domein (bijvoorbeeld overhaaste conclusies) wordt geïntroduceerd aan de hand van voorbeelden en oefeningen en de feilbaarheid van menselijke cognities wordt besproken en geïllustreerd. De tweede stap is het onder de aandacht brengen van bovenmatige (pathologische) vormen van elke cognitieve tendens. De deelnemers krijgen uitgelegd hoe uitvergroting van gangbare (normale) denkstijlen kan leiden tot problemen in het alledaagse leven en kan culmineren in waanvorming. Ter illustratie worden korte verhalen gepresenteerd van mensen met een psychose. Hierbij krijgen deelnemers die dat willen gelegenheid om persoonlijke ervaringen uit te wisselen. Patiënten leren cognitieve valkuilen te ontdekken en daar niet in te lopen. Disfunctionele copingstrategieën (bijvoorbeeld, vermijden of onderdrukken van gedachten) worden onder de aandacht gebracht en manieren worden aangereikt om deze door meer behulpzame strategieën te vervangen.

Problematische denkstijlen met een potentieel luxerende werking voor het ontstaan van waanideeën zijn: vertekeningen bij attribueren (module 1), overhaast concluderen (module 2 en 7), vasthouden aan overtuigingen bij confrontatie met informatie die de overtuiging in twijfel trekt (module 3), beperkt inlevingsvermogen (module 4 en 6), verhoogde zekerheid bij geheugenfouten (module 5) en depressogene denkschema’s (module 8). Hoewel er ruimschoots empirische evidentie bestaat voor de validiteit van de theoretische verklaringen, is een aantal nog wel onderwerp van wetenschappelijke discussie (Freeman, 2007 Garety & Freeman, 2013; Savulich, Shergill, & Yiend, 2012). In twee aanvullende modules, worden eigenwaarde (Aanvullende Module I) en vooroordelen/stigma (Aanvullende Module II) behandeld, aangezien veel patiënten affectieve, emotionele problemen hebben. Het verbeteren van hun emotionele welzijn wordt als een zeer belangrijk behandeldomein gezien.

De modules worden uitgevoerd in het kader van een groepsinterventie. Het belangrijkste doel van de metacognitieve training is om verandering aan te brengen in de “cognitieve infrastructuur” bij waanvorming.

In de meest recente versie van de MCT benadrukken we de relatie tussen denkstijlen, wanen en psychose. Onze aanvankelijke zorg was dat een confronterende en symptoomgerichte benadering veel patiënten mogelijk zou overvragen. Deze zorg is tot nu toe niet bewaarheid. Desalniettemin bevelen we aan om persoonsgebonden waanachtige thema’s in individuele therapiesessies te bespreken (zie bijvoorbeeld ons geïndividualiseerd MCT programma (MCT+) op www.uke.de/mkt_plus; Moritz, Veckenstedt, Randjbar & Vitzthum, 2010; Moritz et al., 2014). Vanzelfsprekend kan het materiaal uit de metacognitieve training hiervoor worden aangepast.

We wilden geen theorie gestuurd trainingsprogramma met saaie leerstof ontwikkelen. Het interactieve en onderhoudende karakter van de sessies beoogt de aandacht van patiënten vast te houden en het uiteindelijk trainingseffect te vergroten. Om dit doel te bereiken zagen we af van drill and practice oefeningen. Basale cognitieve beperkingen, zoals aandachtsstoornissen, zijn geen onderdeel van het programma. Dit soort beperkingen komt voor bij verschillende psychiatrische ziektebeelden en het is nog maar de vraag of zij een specifieke kwetsbaarheidfactor vormen voor psychose.


* Metacognitie kunnen we omschrijven als het “denken over het denken”. Hieronder valt ons vermogen om weloverwogen beslissingen te nemen, de manier waarop we informatie waarderen en afwegen en hoe we omgaan met onze cognitieve beperkingen.

Download

Kosteloos downloaden is toegestaan, met dien verstande dat elk gebruik voor commerciële doeleinden verboden is. Copyright regels zijn van toepassing (geen bewerking van het materiaal, geen opname en gebruik van de dia´s in andere programma´s zonder voorafgaand overleg en toestemming van de auteurs, e.d.). Stuur ons alstublieft een korte kennisgeving als u de Metacognitieve Training toepast bij patiënten met schizofrenie. We houden ons van harte aanbevolen voor commentaar en kritische opmerkingen. Om de handleiding te ontvangen, registreer gratis online.

Bekijkt u ook eens de twee nieuwe modules, die de thema’s zelfwaardering en omgaan met stigma (vooroordelen) behandelen.

Voor module 6 raden wij aan, de BADE versie te gebruiken (zie handleiding). Video’s die cognitieve biases laten zien, en die als voorbeelden ter illustratie bij de MCT modules kunnen worden getoond zijn te vinden onder de volgende link.

Translation: Patrick Debbaut

Elke deelnemer aan de MCT training ontvangt een gele en rode kaart die gemakkelijk in een portefeuille past. Om de handleiding te ontvangen, registreer gratis online. Meld u aan voor onze nieuwsbrief en blijf zo op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen.

Herinnering

Op de gele kaart staan drie centrale vragen die behulpzaam kunnen zijn om het trekken van overhaaste, foutieve conclusies met ingrijpende gevolgen te voorkomen:

  1. Welke bewijzen heb ik?
  2. Op welke andere manier kan ik er ook naar kijken?
  3. Zelfs als ik gelijk heb...reageer ik dan niet te heftig?

Yellow card

Patiënten worden aangemoedigd om op de rode kaart namen en telefoonnummers te noteren van mensen en organisaties die kunnen helpen wanneer er sprake is van een crisis.

Red card

Selected scientific findings demonstrating the efficacy of MCT

Eichner, C. & Berna, F. (2016). Acceptance and efficacy of Metacognitive Training (MCT) on positive symptoms and delusions in patients with schizophrenia: a meta-analysis taking into account important moderators. Schizophrenia Bulletin, 42, 952–962.

Liu, Y. C., Tang, C. C., Hung, T. T., Tsai, P. C., & Lin, M. F. (2018). The efficacy of Metacognitive Training for delusions in patients with schizophrenia: a meta-analysis of randomized controlled trials informs evidence-based practice. Worldviews on Evidence-Based Nursing, 15, 130–139.

Moritz S., Andreou, C., Schneider, B. C., Wittekind, C. E., Menon, M., Balzan, R. P., & Woodward, T. S. (2014). Sowing the seeds of doubt: a narrative review on Metacognitive Training in schizophrenia. Clinical Psychology Review, 34, 358–366.

Moritz, S., Krieger, E., Bohn, F., & Veckenstedt, R. (2017). MKT+: Individualisiertes metakognitives Therapieprogramm für Menschen mit Psychose (2. Aufl.). Heidelberg: Springer.

Moritz, S., Veckenstedt, R., Bohn. F., Köther, U., & Woodward, T. S. (2013). Metacognitive Training in schizophrenia. Theoretical rationale and administration. In D. L. Roberts & D. L. Penn (Eds.), Social cognition in schizophrenia. From evidence to treatment (pp. 358–383). New York: Oxford University Press.

Moritz, S., Veckenstedt, R., Randjbar, S., & Vitzthum, F. (2010a). MKT+: Individualisiertes metakognitives Therapieprogramm für Menschen mit Psychose. Heidelberg: Springer.

Moritz, S., Vitzthum, F., Randjbar, S., Veckenstedt, R., & Woodward, T. S. (2010b). Detecting and defusing cognitive traps: metacognitive intervention in schizophrenia. Current Opinion in Psychiatry, 23, 561–569.

Moritz, S. & Woodward, T. S. (2007): Metacognitive Training in schizophrenia: from basic research to knowledge translation and intervention. Current Opinion in Psychiatry, 20, 619–625.

Penney, D., Sauvé, G., Mendelson, D., Thibaudeau, É., Moritz, S., & Lepage, M. (2022). Effectiveness, durability, and moderators of Metacognitive Training for psychosis (MCT): a systematic review and meta-analysis. JAMA Psychiatry.

Copyright

Downloading the materials is permitted with the understanding that any commercial use is prohibited. Copyright regulations apply (e.g., no manipulation of material, no incorporation of slides into other programs without prior consultation of the authors).

Donaties

Gezien de zorgelijke financiële omstandigheden van vele psychiatrische instellingen, streven wij ernaar de metacognitieve training (MCT) ook in de toekomst kosteloos aan te bieden. Onderzoek is echter een kostbare aangelegenheid en vraagt van de medewerkers vaak niet alleen een investering in vrije tijd, maar ook in financieel opzicht. Als u de MCT wilt ondersteunen, zijn we dankbaar voor elke financiële bijdrage. Uiteraard kunt u met vragen en problemen bij het invoeren van onze training altijd bij ons terecht ongeacht eventuele financiële ondersteuning. Niemand is verplicht een bijdrage te geven.

Mocht u ons willen ondersteunen dan garanderen we dat elke bijdrage zal worden ingezet ten bate van de verdere ontwikkeling van de MCT (toekomstige taken zijn bijvoorbeeld vertalingen van de modules in andere talen, nieuwe vormgeving of het implementeren van MCT in andere instellingen). Op aanvraag kunnen wij u een afschrift van uw bijdrage toesturen.

Please help us to help others!

Donate now